Minder scrollen, meer leven: mijn ervaring met een Instagram detox
Ik wist dat mijn telefoongebruik een automatisme was geworden: even scrollen tijdens het koken, terwijl ik op mijn koffie wacht, in de rij bij de kassa, voordat ik naar bed ga, als de kinderen slapen, of simpelweg wanneer het te druk om me heen werd. Het voelde onschuldig, maar achteraf besefte ik hoeveel tijd het me eigenlijk kostte.
Daarnaast voelde ik al langere tijd een constante stress, alsof er een onzichtbare druk op mijn borst lag. Mijn nek en schouders waren vaak gespannen, en het gevoel van haast begon al bij het opstaan. Hoewel ik Instagram niet de volledige schuld wilde geven, vroeg ik me af in hoeverre mijn social media-gebruik hieraan bijdroeg. Zou minder scrollen zorgen voor meer rust in mijn hoofd en mijn lijf?
Mijn kinderen, 8 en 6 jaar oud, hebben geen telefoon of tablet. Ze kijken af en toe een filmpje, maar eigenlijk ben ik erg tevreden over hun schermgebruik. Toch voelde ik een tegenstrijdigheid: hoe kon ik van hen verwachten dat ze goed met schermen omgaan, terwijl ik zelf zo vaak onbewust mijn telefoon erbij pakte? Ik wil een beter voorbeeld zijn. Daarnaast wil ik dat zij weten en voelen dat ze mijn volledige aandacht hebben. Het idee dat het voor hen lastig zou zijn om contact of verbinding met mij te maken omdat ik afwezig naar mijn telefoon aan het staren ben, voelde voor mij niet goed.
Daarom besloot ik half oktober een experiment met mezelf aan te gaan: een week zonder Instagram. Dit was de app die ik het meest gebruikte op mijn telefoon, dus daar kon ik het grootste verschil maken. In die week was het telefoongebruik van anderen een van de eerste dingen die me opviel. Overal om me heen zag ik mensen die – net als ik – opgeslokt werden door een eindeloze stroom meldingen, updates en informatie. Arnold, Goldschmitt en Rigotti (2023) schreven hier in hun onderzoek over: “Social media en mobiele apparaten dragen significant bij aan informatie-overload, wat een belangrijke factor is in emotionele stress en burn-out.” Dit inzicht liet me beseffen hoe groot de impact van deze constante informatiestroom is, niet alleen op mij, maar op onze hele maatschappij. Het is meer dan alleen afleiding; het beïnvloedt ons emotionele welzijn en onze mentale gezondheid.
De eerste dagen zonder Instagram
De eerste dagen voelden vreemd. Als in een reflex greep ik bijvoorbeeld naar mijn telefoon als ik op de bank ging zitten om even te ontspannen. Het voelde onwennig om daar ineens zonder Instagram te zitten. De vraag die in me opkwam was: hoe ontspan ik nu? Soms wil je gewoon even niets doen, maar wat doe je dan als je geen social media hebt om jezelf af te leiden? Al snel vond ik een alternatief: boeken lezen. Als kind verslond ik stapels boeken, maar dat plezier raakte op de achtergrond door de snelle afleiding van scrollen op mijn telefoon. Ik las nu nog wel eens e-books op mijn telefoon, maar juist omdat ik minder schermtijd wilde, greep ik naar fysieke boeken. Het voelde bijna nostalgisch: opgekruld op de bank me laten meenemen door een verhaal.
Doordat Instagram me niet langer afleidde, kreeg ik meer gedaan. Ik deed klusjes in huis die ik steeds uitstelde: de tuin opruimen, plinten schilderen, fotoalbums maken. Het leek alsof ik er tien uur per week aan tijd bij kreeg. Tegelijkertijd realiseerde ik me dat social media voor mij een soort escape was. Wanneer het om me heen te druk werd of ik me overprikkeld voelde, pakte ik mijn telefoon om even te ontsnappen in mijn “ideale wereld” zoals ik die samen met het algoritme had gevormd. Zonder die uitweg merkte ik hoe onrustig ik eigenlijk was, en hoe vaak ik mijn telefoon gebruikte om die onrust weg te drukken. In plaats van die prikkels te ontwijken, moest ik nu leren ze op een andere manier te verwerken.
Na die eerste week voelde ik me nog steeds onwennig zonder Instagram. Tegelijkertijd was de week best snel voorbij gegaan en wilde ik het experiment nog niet doorbreken. Ik vond het eigenlijk wel lekker rustig en ik was benieuwd hoe het verder zou gaan als ik gewoon offline zou blijven. Ik besloot mijn detox zonder einddatum in gedachte te verlengen. Er ging steeds weer een week voorbij, maar ik wilde nog niet terug.
Hoe langer ik doorging met mijn social media detox, hoe meer ik merkte dat mijn telefoongebruik zelf een bron van overprikkeling was geweest. Ik merkte dat ik eigenlijk steeds meer drukte kon hebben doordat ik zelf niet de hele tijd al een spiegel van overprikkeling aan het opbouwen was door onophoudelijk mijn telefoon te checken en op Instagram te scrollen.
Onverwachte inzichten: wat ik ontdekte tijdens mijn Instagram detox
Na een paar weken begon ik te merken dat mijn social media detox ook invloed had op mijn social leven. Zonder social media voelde ik me minder "verzadigd". Het dagelijkse scrollen op Instagram had me het idee gegeven dat ik al genoeg sociale interactie had gehad, terwijl die interacties vaak eenzijdig waren. Ik keek via mijn scherm naar de levens van anderen, zorgvuldig geselecteerd door het algoritme, waardoor ik voornamelijk beelden en verhalen zag van mensen die precies pasten binnen mijn interesses en voorkeuren.
Nu, zonder die algoritmebubbel, stond ik weer meer open voor gesprekken en onverwachte ontmoetingen met de mensen in mijn directe omgeving – op het schoolplein, met collega’s of buren. Deze mensen pasten misschien niet allemaal in het perfecte plaatje dat het algoritme me voorschotelde, maar het voelde fijn om weer eens andere meningen te horen. Het liet me inzien hoe social media mijn blik onbewust vernauwde. Ik vroeg me af: Had ik door het algoritme onterecht het idee gekregen dat mensen buiten mijn online bubbel minder interessant waren?
Ook begon ik me meer en meer te beseffen hoe social media ongemerkt de lat steeds hoger legt voor wat we als normaal beschouwen in ons dagelijks leven. Neem iets als traktaties: waar ik vroeger een dropveter met chipjes eraan trakteerde, zie ik nu op Pinterest hele unicorn cupcakescreaties voorbijkomen die eruitzien alsof ze rechtstreeks uit een patisserie komen. Het is inspirerend, maar het creëert ook een nieuw soort druk. Ik kan mijn kinderen toch niet meer alleen met een zakje chips als traktatie naar school sturen? Waar inspiratie begint, sluipt al snel een gevoel van "moeten" binnen. En dan gaat het natuurlijk niet alleen over traktaties, maar ook over je huis, je carrière, je kleding, je vakantie, wat niet? Op social media zie je constant mensen die alles net iets beter, mooier, of luxer doen dan jij. En het zijn vaak geen onbereikbare celebrities, maar "gewone mensen" zoals jij en ik. Dat maakt het alleen maar lastiger om er niet in mee te gaan: als zij het kunnen, waarom ik dan niet?
Tijdens mijn afwezigheid op Instagram werd ik me bewust van die nieuwe standaard, en hoeveel van mijn tijd en energie ik eraan besteedde om daar (onbewust) aan te voldoen. Zoals Mursaleen en Shaikh (2024) concluderen: “Sociale media stellen onrealistische normen en verwachtingen, wat bijdraagt aan een verhoogd gevoel van sociale vergelijking en ontoereikendheid.” Zonder de eindeloze vergelijking voelde ik ruimte om opnieuw te bepalen wat voor mij belangrijk is. Het bracht me terug naar de vraag: Wat wil ik écht? Wat inspireert me oprecht, en wat voelt stiekem als een nieuwe verplichting?
Hoe ga ik verder na mijn social media detox?
Zoals gezegd besloot ik na een week mijn experiment te verlengen. Die ene week zonder Instagram bleek achteraf slechts het begin te zijn. De behoefte om te scrollen zat dieper dan ik dacht. Ook zonder Instagram vond ik mezelf scrollend op Vinted of Funda. Ik besloot mijn telefoon “saaier” te maken door meer apps te verwijderen en alle mogelijke meldingen uit te zetten.
Na een paar maanden zonder Instagram merkte ik dat ik sommige aspecten ervan toch miste, zoals de creatieve inspiratie die ik er soms vond. Maar de schaduwzijde – de verslavende neiging om eindeloos te scrollen – hield me tegen om zomaar terug te gaan naar mijn oude gewoontes. Dus besloot ik te experimenteren met duidelijke afspraken: maximaal een halfuurtje per week en alleen via mijn laptop. Misschien klinkt het een beetje strikt of overdreven, maar voor mij werkt het. Ik heb namelijk geleerd dat als je niet zelf bewust bepaalt hoe je je telefoon gebruikt, het apparaat dat eigenlijk voor je doet. En voordat je het weet, ben je uren van je dag kwijt aan je scherm, terwijl je die tijd eigenlijk liever anders had besteed.
Inmiddels merk ik dat mijn nieuwe manier van omgaan met mijn telefoon steeds natuurlijker aanvoelt. Er is nog ruimte voor verbetering – op drukke momenten betrap ik mezelf er soms op dat ik mijn telefoon pak om een willekeurig iets op te zoeken als afleiding (een AirBnB, nieuwe gordijnen, het maken van een moestuinplan: er is altijd wel iets op- of uit te zoeken!). Het blijft een makkelijke escape, ik maak er alleen steeds minder gebruik van. Ik voel dat er echt iets is veranderd. Ik ben rustiger, heb niet meer de constante drang om mijn telefoon te checken en ben tevredener met mijn eigen leven. De tijd die ik heb gewonnen, gebruik ik nu om meer boeken te lezen, klusjes in huis op te pakken en bewuster tijd door te brengen met mijn kinderen.
Ik voel me ook meer aanwezig in mijn eigen leven. De online wereld voelt nu als iets wat verder van me afstaat. Als je er zelf minder een onderdeel van wordt, is het soms een gek idee dat alles daar nog steeds op hetzelfde tempo doorgaat. Soms is dat een vreemd gevoel - alsof het leven daar doorgaat zonder mij. Maar meestal voelt het als vrijheid.
Bronnen: Mursaleen, M., & Shaikh, S. I. (2024). The Impact of Digital Detox on Mental Well-being. Contemporary Journal. Arnold, M., Goldschmitt, M., & Rigotti, T. (2023). Dealing with information overload: a comprehensive review. Frontiers in Psychology.